Sanok - Legenda o pięknej Żydówce Radi

Sanok jako miasto, został założony w dziesiątym stuleciu. Najstarsza wzmianka o grodzie w Sanoku pochodzi z roku 1150 i została spisana w ruskim Latopisie. Dnia 20 stycznia 1339 roku, książę Rusi Jerzy II z rodu Piastów, nadał Sanokowi przywilej lokacyjny oparty  na prawie magdeburskim. Organizację kościoła łacińskiego na ziemi przemyskiej i sanockiej, podporządkowano papieżowi. Należy wspomnieć, iż właśnie w Sanoku odbył się w kościele franciszkańskim ślub króla Jagiełły z jego trzecią żoną Elżbietą Granowską.

Na sanockim zamku, po śmierci Władysława Jagiełły, wiele lat zamieszkiwała jego czwarta żona, królowa Zofia Holszańska, zwana potocznie Sońką. W latach 1555-1556 w zamku w Sanoku, mieszkała też królowa węgierska Izabela. Warto jest też wspomnieć o zasługach królowej Bony dla miasta, o czym świadczy włączenie herbu Sforza do herbu miasta. Okres od połowy XIV do połowy XVI wieku, uchodzi za najpomyślniejszy w dziejach miasta. Od końca XVI wieku rozpoczął się powolny upadek Sanoka. Wpłynęły na to liczne pożary, z których największy zniszczył miasto niemal doszczętnie, ocalał wówczas tylko kościół braci franciszkanów, 5 domów i górne przedmieście.

W roku pierwszego rozbioru Polski, Sanok oraz okoliczne ziemie weszły w skład Królestwa Galicyjskiego. Ponieważ miasto było zniszczone, a Sanok i ratusz spalony, władze administracyjne przeniosły swą siedzibę do zamku w Lesku. Od tego też roku miasto należało do cyrkułu leskiego.

Po reformie administracyjnej, mającej miejsce w 1864 roku, miasto było siedzibą starostwa Galicji. W roku 1853, miasto odwiedził cesarz Franciszek Józef I, a w roku 1915 następca tronu i przyszły cesarz austriacki Karol I.
Do roku 1939, najliczniejszą grupą narodowościową była społeczność żydowska licząca ponad 40% populacji tego miasta. Żydzi zajmowali się nie tylko handlem, ale również działalnością przemysłową. Na 30 kancelarii adwokackich 18 było żydowskich. Na 43 praktykujących lekarzy, 22 było Żydami.

Pod Sanokiem walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi, toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika Łukowskiego. Po udanej na rzecz Niemców kampanii wrześniowej, zaczęły się nagminne czystki ludności żydowskiej. Jak głosi stara legenda, przy jednej z uliczek Sanoka mieszkała Żydówka Radi. Wiedziała ona, jaki ją może spotkać los podczas szalejącej zawieruchy wojennej. Chodziła ona zatem po ulicach miasta, by napatrzeć się na nie, by ich widok zabarć ze sobą w nieznane. Podobno została ona wywieziona do obozu w Treblince, gdzie podzieliła dolę swoich współtowarzyszy Dlatego braci. Dlatego, że piękna Radi bardo ukochała miasto Sanok, podczas wojny jej ducha widziało wiele osób. Przechadzał się on po ulicach miasta i z uśmiechem na ustach podziwiał jego wygląd. Nawet nie pomagały przeprowadzane kilkakrotnie egzorcyzmy. Piękna Radi i w dobie współczesnej czasem pokazuje się mieszkańcom miasta.  

Przez Sanok na rzece San ustalona została do czerwca granica międzypaństwowa niemiecko-sowiecka. Prawobrzeżna strona Sanoka oraz część powiatu sanockiego dostały się w okresie 1939-1941 pod okupację sowiecką.
Lata powojenne, to równocześnie okres odbudowy ze zniszczeń, a następnie rozbudowy zakładów przemysłowych w ramach gospodarki socjalistycznej. Wokół starej części Sanoka powstały nowe osiedla mieszkaniowe, liczba mieszkańców wzrosła do ponad 22 tys. na początku lat 70. XX w.

Obecnie Sanok liczy 40 tysięcy mieszkańców. Jego teraźniejszość jest wynikiem działalności wielu ludzi, którzy poprzez swoją pracę i twórczość wpłynęli na rozwój miasta.










Ewa Michałowska Walkiewicz