Baranów Sandomierski - Wawel na podkarpackiej ziemi

Baranów, prawa miejskie otrzymał w 1354 roku z rąk króla Kazimierza Wielkiego, który będąc jego częstym gościem, w ten właśnie sposób chciał je uhonorować. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem oraz spływom drewna. Pod koniec szesnastego wieku, w Baranowie Sandomierskim zaczęło rozwijać się rzemiosło, a szczególnie sukiennictwo, kuśnierstwo, krawiectwo oraz szewstwo.

W okresie od końca szesnastego stulecia, do 1655 roku, Baranów był jednym z głównych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce, zaś osoby wyznające inną religię zmuszone były opuszczać to miasto, pod rygorem utraty życia. W Baranowie Sandomierskim znajduje się piękny późnorenesansowy zamek, ze względu na podobieństwa zwany często Małym Wawelem. Początkowo, zamek ten był siedzibą rodu Leszczyńskich. Pobudowany on został według projektu Santi Gucciego w latach 1591- 1606. Była to na owe czasy prawdziwa perła polskiej architektury renesansowej, położona w nizinie dolnej Wisły.

Pierwotny rycerski dwór obronny, należał niegdyś do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. Leszczyńscy herbu Wieniawa,  przejęli posiadłości za długi rodu Baranowskich, ratując tym samym tę rezydencję przed dewastacją. Już w roku 1578, w Andrzej Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski rozpoczął budowę zamku i założył w nim znamienitą bibliotekę. Zamek odwiedzał prawdopodobnie nawet sam król Stefan Batory, aby podreperować sobie tamtym klimatem zdrowie, po wyprawie wojennej na Psków.

Ostatnim właścicielem zamku, pochodzącym z rodu Leszczyńskich był Rafał Leszczyński, ojciec naszego króla Stanisława. Kolejnym właścicielem tej posiadłości, był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki, a następnie książę Józef Karol Lubomirski, herbu Śreniawa. Następnie włodarzami tej posiadłości byli książę Paweł Sanguszko, Jacek Małachowski, Józef Potocki i Jan Krasicki. Po pożarze, mającym miejsce w 1849 roku, Krasiccy, ze względu na wysokie straty, nie byli w stanie wyremontować zamku. Zrujnowaną budowlę kupił od nich w 1867 roku Feliks Dolański z Grębowa. Gdy dwadzieścia lat później, zamek ponownie ogarnął pożar, odbudowę jego powierzono Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W zamku tym znajduje się kilka unikatowych ekspozycji. Dla przykładu w kaplicy zamkowej znajduje się wystrój krakowski z początku XIX wieku. Witraże okienne, zaprojektowane zostały przez Józefa Mehoffera, a autorem obrazu jest sam Stanisław Wyspiański. Baranów Sandomierski, z czasem przestał być miastem, a jedynie osadą na okres trzydziestu ośmiu lat, począwszy od 1896 roku do 1934. Przed wybuchem II wojny światowej, Baranów znów otrzymał prawa miejskie, dlatego też nadał honorowe obywatelstwo takim osobom jak  Eugeniusz Kwiatokowski, Ignacy Mościki, Edward Rydz- Śmigły.

W okresie wojny, Niemcy wysiedlili z Baranowa wszystkich Żydów, a na zamku usytuowano niemiecki Zarząd Powierniczy. W lipcu 1944 roku, wojska radzieckie sforsowały Wisłę tworząc tu przyczółek zwany „Baranowskim". Po wojnie, przeprowadzono reformę rolną, w wyniku której zamek i ziemia Baranowa przeszły na skarb państwa. Okres powojenny, to systematyczny rozwój miasta, którego rozkwit przypadł na lata 70 XX wieku.



Ewa Michałowska Walkiewicz