Na wspieranie Polonii Senat RP przeznaczył prawie 1 mld 200 mln zł

Te znaczne środki przeznaczono na skonsultowane z Ministerstwem Spraw Zagranicznych i środowiskami polonijnymi kierunki działań na rzecz Polonii i Polaków za granicą. W latach 2017-2019 były to: „Edukacja”, „Kultura i promocja Polski oraz ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego”, „Wzmacnianie pozycji środowisk polskich i polonijnych w krajach zamieszkania”, „Media polonijne”, „Infrastruktura polonijna” oraz „Pomoc charytatywna i socjalna”.

W myśl znowelizowanej ustawy o wolontariacie opieka Senatu nad Polonią i Polakami za granicą realizowana była przy pomocy organizacji pozarządowych. Współpraca polegała na zlecaniu realizacji zadań publicznych finansowanych z części budżetu państwa dotyczącej Kancelarii Senatu. W latach 2016–2019 wpłynęło do Kancelarii ponad 2,600 ofert na realizację tych zadań. Prezydium Senatu zleciło zawarcie około 1,000 umów. Tak zdefiniowana pomoc dotarła do Polonii i Polaków za granicą w ponad 60 krajach. Od 2018 r. nabór ofert na realizację zadań publicznych w zakresie opieki nad Polonią, zgodnie z postulatami partnerów krajowych, odbywał się drogą elektroniczną przez aplikację „generator ofert”, dostępną na stronie internetowej Senatu.

Senat za szczególnie istotne uznał zadania związane ze wspieraniem działań ukierunkowanych na rozwój szkolnictwa polskiego oraz nauczanie i promowanie języka polskiego i ojczystej spuścizny kulturalnej poza granicami naszego kraju. Z tego względu w IX kadencji miało miejsce znaczne zwiększenie nakładów na edukację polonijną. Na cele związane z edukacją w języku polskim oraz na infrastrukturę polonijnych placówek rokrocznie przeznaczanych było blisko 40% środków na zadania polonijne.

W 2018 r., w którym nastąpił najbardziej zauważalny wzrost wydatków w tym zakresie, na edukację polonijną przeznaczono ponad 34 mln zł. W ramach tej kwoty Senat udzielił różnego rodzaju wsparcia blisko 700 placówkom edukacyjnym, w których prowadzone jest nauczanie języka polskiego i w języku polskim w niemal 50 krajach w Europie, Ameryce Północnej i Południowej, Australii, Afryce i Azji. Środki na działania w zakresie szeroko rozumianej nauki, promocji i doskonalenia znajomości języka polskiego pochodzą również z innych kierunków. Większość wydatków w ramach kierunku „Infrastruktura polonijna” związana jest z remontami i budową szkół polonijnych (około 10 mln zł rocznie). Przy czym większość tego rodzaju zadań ma złożony, wieloetapowy charakter, wymaga także dużych nakładów finansowych i z tego względu inwestycje zazwyczaj rozłożone są na lata.

Przykłady takich działań można mnożyć. I tak Prezydium Senatu IX kadencji zleciło remont budynku Gimnazjum Polskiego im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu na Łotwie, rekonstrukcję Centrum Kształcenia Rodziny w Nowej Wilejce oraz remonty polskich placówek szkolnych na Litwie – m.in. w Czużakampiu, Landwarowie, Trokach, Starych Trokach, Połukniu, Dziewieniszkach, Solecznikach, Zawiszańcach, Wilnie, Białej Wace, Jaszunach, Nowej Wilejce, Podbrzeziu - a ponadto kompleksowe wykończenie trzech sal lekcyjnych w budynku Rzymsko-Katolickiej Parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Maćkowcach na Ukrainie, remont Polskiej Szkoły Sobotniej Coronado w Argentynie, remont Domu Spotkań im. Jana Pawła II w Kellerowce i Domu Polskiego w Jasnej Polanie (w obydwu ośrodkach działają polskie szkółki) w Kazachstanie, remont Domu Polskiego w Bielcach (który jest równocześnie ośrodkiem nauczania języka polskiego) w Mołdawii.

Poza wspieraniem struktur i przedsięwzięć edukacyjnych szkół polonijnych Senat uznał za szczególnie istotne organizowanie pobytów w Polsce dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia z zagranicy. Większość obozów miała na celu nie tylko umożliwienie poznania ojczyzny przodków, ale także intensywną naukę języka ojczystego, tradycji, kultury i historii, jak również integrację z rówieśnikami z Polski. W każdym roku Polskę odwiedzało kilkanaście tysięcy młodych Polaków spoza naszego kraju. Największe akcje pobytów letnich to „Lato z Polską”, obozy organizowane przez Caritas, Parafiady Polonijne czy akcja „Polska z plecakiem”.

Ze środków senackich finansowane było także opracowanie, tłumaczenie, publikacja bądź zakup podręczników i rozmaitych pomocy edukacyjnych do nauki języka polskiego, literatury, kultury, geografii i historii Polski. Dużym powodzeniem wśród młodzieży uczącej się języka polskiego na Białorusi, Ukrainie, w Rosji, Mołdawii, Kazachstanie i innych krajach byłego Związku Radzieckiego, a także wśród osób planujących podjęcie w naszym kraju studiów lub pracy bądź decydujących się na repatriację do Polski, cieszy się podręcznik „A to polski właśnie”, przeznaczony dla odbiorcy rosyjskojęzycznego w wieku 14–17 lat. Publikacja powstała dzięki dofinansowaniu przez Senat w roku 2016, a w następnych latach - ze względu na dużą popularność – dotowane były dodruki. Część środków przeznaczana była na stypendia dla polonijnych studentów oraz na „Bon Maturzysty” dla uczniów ostatnich klas polskich szkół średnich na Litwie. Ponadto ze środków senackich finansowany był zakup wyprawek szkolnych, składających się na „Bon Pierwszaka”, dla pierwszoklasistów szkół polskich na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie oraz w Czechach.

Senat w ramach swojej działalności na rzecz Polonii stara się wspierać zachowanie polskiego dziedzictwa kulturowego materialnego i niematerialnego poza granicami Polski na wielu płaszczyznach, udzielając finansowego wsparcia różnorodnym inicjatywom środowisk polonijnych. Do najważniejszych obszarów działań należy ratowanie polskich zabytków na Wschodzie w ścisłej współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jako przykład takich zadań można wskazać prace konserwatorskie w katedrze lwowskiej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Rozłożone na wiele etapów prace konserwatorskie podejmowane są także w kolegiacie św. Wawrzyńca w Żółkwi, w kościele św. Mikołaja w Kamieńcu Podolskim, w katedrze śś. Apostołów Piotra i Pawła w Łucku, kościele św. Trójcy w Ołyce na Wołyniu, kościele Franciszkanów w Bołszowcach na Ukrainie czy w obiektach polskiego dziedzictwa kulturowego na terenie dawnych Inflant Polskich – Łatgalii (na Łotwie).

W zakresie ochrony miejsc pamięci dotowane są co roku akcje obejmujące porządkowanie i renowację polskich cmentarzy i miejsc pochówku, głównie na terenie Ukrainy i Białorusi. Największy zasięg mają kompleksowe projekty mające na celu kwerendę i upamiętnienie miejsc związanych z walką i martyrologią Polaków, m.in.: „Mogiła pradziada ocal od zapomnienia” – odbywająca się od blisko 10 lat akcja z udziałem ponad 1000 wolontariuszy obejmuje zasięgiem bez mała 140 cmentarzy na terenie Ukrainy czy coroczna akcja „Wołyń” polegająca na porządkowaniu polskich cmentarzy i miejsc pamięci narodowej na Wołyniu i jego obrzeżach.

Większość zadań zlecanych przez Prezydium Senatu w ramach kierunku „Kultura i promocja Polski oraz ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego” polegała na udzieleniu wsparcia finansowego polonijnym zespołom artystycznym – tanecznym, wokalnym, muzycznym i innym, a także teatrom polonijnym (np. Polski Teatr Ludowy we Lwowie, Polskie Studio Teatralne w Wilnie, Polski Teatr w Toronto czy Zespół Teatralny im. Jerzego Cieniały z Wędryni). Ważnym kierunkiem działań Senatu na rzecz Polonii i Polaków za granicą było wspieranie mediów polonijnych, bieżącego ich funkcjonowania, jak i modernizacji oraz poprawy jakości mediów, wspieranie działań służących zwiększeniu liczby odbiorców, a także zasięgu oddziaływania przy zastosowaniu nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Działania te Prezydium Senatu wspiera m.in. w ramach programów „Media Plus – najlepiej po polsku”, „Świat opisany po polsku – wsparcie mediów polonijnych na świecie”, czy „Polska platforma medialna”.

Wśród zadań zlecanych przez Prezydium Senatu IX kadencji w ramach kierunku „Infrastruktura polonijna” dominowały prace związane z budową, remontem lub zakupem wyposażenia Domów Polskich i siedzib dużych polskich i polonijnych organizacji. Były to np. budowa Domu Polskiego w Nowych Święcianach, remonty Domu Polskiego w Wilnie i w Karwinie Frysztacie, budynku Międzynarodowego Centrum Integracji Międzykulturowej w Mostach koło Jabłonkowa czy budynku Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Bystrzycy w Czechach. Kluczowym przedsięwzięciem inwestycyjnym finansowanym w minionej kadencji była budowa Domu Polskiego we Lwowie. Na szczególną uwagę zasługują zadania znajdujące się na przecięciu działań w zakresie rozwoju i poprawy stanu infrastruktury oraz pomocy charytatywnej i socjalnej, np. zlecone przez Prezydium w 2019 r. zadanie pod nazwą „Poprawa warunków leczniczych, pielęgnacyjnych i opiekuńczych w Dziecięcym Hospicjum Domowym we Lwowie”. Do takich zadań należą również prowadzone przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” we współpracy z Caritas prace remontowe (polegające na przebudowie zabytkowej polskiej szkoły) w Domu Seniora Caritas Diecezji Grodzieńskiej w Sopoćkiniach na Białorusi.