750 lecie Krakowa - Jeden z najstarszych polskich grodów

Pierwsza znana pisemna wzmianka o Krakowie (jako ważnym grodzie handlowym) pochodzi z relacji Ibrahima ibn Jakuba z 965 roku. Nad Wisłą obok Wawelu, na niewielkim wzgórzu z jurajskiego białego kamienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 roku, w Krakowie znajdowała się też siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela, Kraków stał się główną siedzibą książęcą.
W okresie rozbicia dzielnicowego, mającego miejsce w 1138 roku, Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 roku, miasto zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego.

Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, która najprawdopodobniej miała miejsce na początku XIII wieku. Rozpoczęto odbudowę zniszczonego nawałnicami tatarskimi Krakowa, a książę Bolesław Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga w dniu 5 czerwca 1257 roku, nadali miastu lokację w Koperni koło Pińczowa w województwie świętokrzyskim, na prawie magdeburskim. Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze z ulicą Grodzką oraz kościołem Mariackim. Pomiędzy Krakowem, a Wawelem istniała osada Okół, jako dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. W 1320 roku, kiedy to Polska została scalona po rozbiciu dzielnicowym, w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka. Odtąd, aż do 1734 roku, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.

W XIV wieku, na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta na południu Kazimierz i na północy Kleparz.

Będąc w XV i XVI wieku, stolicą jednego z mocarstw europejskich, Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym, a także i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono też powstałą w 1364 roku, z inicjatywy Kazimierza Wielkiego Akademię Krakowską. W czasach Zygmunta Augusta, Kraków liczył około 30 tysięcy mieszkańców.

Po unii polsko-litewskiej mającej miejsce w 1385 roku i po powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się w Warszawie, położonej mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy. Od 1596 roku, rozpoczął się proces wyjazdu dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony w 1611 roku. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacyjnym oraz miejscem pochówku królów Polski. Nawet w czasach późniejszych, sułtan turecki Kara Mustafa, pisał w korespondencji do ściśle związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: „zniszczę Twój Kraków ...". Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej, datującej się na rok 1772, rozpoczął się też upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655 roku, podczas „potopu szwedzkiego".

W XVIII wieku, Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. W dniu 24 marca 1794 na rynku krakowskim, przysięgę Narodowi Polskiemu złożył naczelnik insurekcji Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym zbrojne powstanie. Po III rozbiorze Polski mającym miejsce w 1795 roku, Kraków zajęli Austriacy. W latach 1809-1815 należał on do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W latach 1815-1846 był on  stolicą niewielkiej powierzchniowo, formalnie niepodległej Rzeczypospolitej Krakowskiej. Wolne Miasto Kraków wraz z Okręgiem Krakowskim, było ostatnim wyrazem formalnej niepodległości, do czasu wskrzeszenia Polski w 1918 roku.

W okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej, rozpoczęła się też gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę na miejscu której powstał park nazwany Plantami. Po „rewolucji krakowskiej" czyli zbrojnym powstaniu przeciwko zaborcom, w 1846 roku Kraków ponownie został zajęty przez Austrię, w której granicach pozostawał aż do 1918 roku. W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne, uznały wawelski zamek, za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej. Uchwałą zaś Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 roku, krakowski zespół urbanistyczny na Wawelu, stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj, zachował się też apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Okupant niemiecki, zajął miasto już sześć dni po rozpoczęciu wojny w 1939 roku. W czasie okupacji hitlerowskiej, Kraków istniał jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Niestety okupant niemiecki wywiózł do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których wiele nie powróciło nigdy do kraju.

Kraków odniósł też niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej. Wkroczenie do miasta sił sowieckich, nie było wyzwoleniem, a okazało się ono ponowną okupacją, tym razem o „kolorze czerwonym". W okresie powojennym, zauważa się silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 roku, przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która nigdy nie posiadała samodzielnego statusu miejskiego. Na przełomie tysiącleci, gród legendarnego Kraka, założyciela miasta uzyskał tytuł „Europejskiej Stolicy Kultury".


Ewa Michałowska Walkiewicz