Romuald Traugutt - Człowiek legenda

Był on synem Ludwika i Alojzy z Błockich Trauguttów. Duży wpływ na jego wychowanie wywarła jego babka Justyna Błocka, która od najmłodszych lat wpajała Romualdowi wartości patriotyczne. W 1836 roku, rozpoczął on naukę w Gimnazjum w Świsłoczy, które ukończył z dobrymi wynikami, otrzymując jednocześnie świadectwo dojrzałości. Od najmłodszych lat pragnął dostać się do Instytutu Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Rosji. Jednak, w 1844 roku, zdał egzamin na junkra do oddziału saperów, co umożliwiło mu staż wojskowy w Żelechowie. Zakończeniem trzyletniego pobytu w szkole wojskowej, był egzamin oficerski w Petersburgu, na który został on wysłany wraz z sześcioma towarzyszami. Traugutt zdał na stopień celujący i już jako chorąży powrócił do Żelechowa. Na miejscu dowiedział się, iż jego oddział zostanie wykorzystany do stłumienia rewolucji na Węgrzech, która wybuchła w ramach Wiosny Ludów. Oddział Traugutta wszedł w skład armii dowodzonej przez Iwana Paskiewicza. Dnia 6 października, oddział Traugutta powrócił w granice Królestwa Polskiego.
 
Dnia 25 lipca 1852 roku, Romuald Traugutt wziął w Warszawie ślub. Jego wybranką była Anna Pikiel, której ojciec był jubilerem prowadzącym swój zakład złotniczy w stolicy Królestwa. Rok później urodziła mu się córeczka. Dwa lata później, Romuald przybył do Odessy, gdzie dołączyła do niego żona, babka i córka. Zamieszkali razem w Charkowie gdzie Traugutt został skarbnikiem i egzekutorem komisji ds. likwidacji spraw i rachunków głównego sztabu i intendentury. Rok później urodziła mu się druga córeczka, a jego awans wojskowy zmusił go do zamieszkania w Petersburgu. Tam też podjął się prowadzenia wykładów w wyższej szkole wojskowej. Jego żona wówczas urodziła mu bliźnięta i tam też zmarła jego ukochana babka Justyna. Po pewnym czasie, zmarła też jego żona Anna, co zmusiło go do ograniczenia pracy zawodowej.
 
W tym samym roku poznał Antoninę Kościuszkównę, blisko spokrewnioną z dyktatorem insurekcji. Wkrótce poprosił ją o rękę i dnia 13 czerwca 1860 roku wzięli ślub w Kłopcinie. W tym czasie Traugutt nosił się już decyzją o konieczności zakończenia służby w wojsku carskim. Pojawiły się też pogłoski o zbliżającym się wybuchu powstania narodowowyzwoleńczego w Polsce. W 1862 roku, Romuald Traugutt został zwolniony z armii rosyjskiej. Dosłużył się stopnia podpułkownika. Zachował prawo do noszenia munduru i otrzymywał roczną pensję w wysokości 230 rubli srebrnych. W tym samym czasie zmarł jego dwuletni syn Traugutta, Roman. Gdy powstanie wybuchło, sąsiedzi z Ostrowia namawiali go do objęcia komendy nad lokalnymi oddziałami. Traugutt nie był pośród nich szczególnie popularną osobą, ale większość znała jego zasługi wojenne. Przez długi czas odmawiał przystąpienia do powstania styczniowego. Wszedł do walki w kwietniu 1863 roku. Objął dowództwo nad oddziałem kobryńskim. Stoczył jeszcze kilka potyczek. W lipcu tegoż roku, przebywał w majątku Elizy Orzeszkowej, pod Kobryniem. Później Traugutt postanowił udać się do Warszawy.
 
W stolicy Królestwa, udało mu się uzyskać poparcie na dyktatora powstania. Jego przywództwo miało charakter tajny. Siedzibą dyktatora było mieszkanie przy ul. Smolnej 3, a sam Traugutt przybrał pseudonim Michał Czarnecki. Przyjął również wymyśloną tożsamość konspiracyjną, podając się za kupca pochodzącego z Galicji. Jako jeden z głównych celów wskazywał także konieczność poprawy sytuacji finansowej oddziałów powstańczych. Jego zabiegi o udzielenie pożyczki w kraju i zagranicą skończyły się jednak niepowodzeniem. Najpierw próbował uzyskać pomoc militarną od krajów Europy Zachodniej. Kiedy okazało się, iż nadzieje na to były zupełnie bezpodstawne, nawiązał kontakty z innymi europejskimi rewolucjonistami. Traugutt został aresztowany w 1864 roku, w swojej warszawskiej kwaterze przez rosyjską policję. Wydał go Rosjanom Artur Goldman, również powstaniec styczniowy, który prawdopodobnie poprzez ciężkie pobicie załamał się psychicznie. Początkowo przetrzymywany był Traugutt na Pawiaku, a później więziono go w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo. W czasie jednego z przesłuchań miał wypowiedzieć słynne zdanie:

Idea narodowości jest tak potężną i czyni tak wielkie postępy w Europie, że ją nic nie pokona.
 
Dnia 19 lipca 1864 roku, Audytoriat Polowy wydał wyrok na Traugutta: Został on zdegradowany i skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie na stokach Cytadeli Warszawskiej dnia 5 sierpnia tegoż roku. Ostatnim gestem przed śmiercią, było ucałowanie krzyża, podczas gdy zebrany trzydziestotysięczny tłum śpiewał pieśń Święty Boże.



EWA MICHAŁOWSKA WALKIEWICZ