Alergia czy nietolerancja pokarmowa. Polski alergolog dr Zaleska w NY i NJ

Przypadłości te mają związek z jedzeniem i nadwrażliwością organizmu na pewne składniki, a objawiają się niedoborem witamin, problemami skórnymi oraz jelitowymi…
Są one bardzo istotne i brak odpowiedniej diagnozy może doprowadzić do przykrych konsekwencji, nie wspominając o znacznie obniżonej jakości życia.

W związku z tym, że jest to problem bardzo powszechny, postanowiliśmy zaprosić do rozmowy doktor Zaleską. Podzieliła się ona z nami wiedzą na ten niezwykle ciekawy temat oraz udzieliła niezbędnych porad.

►  Pani Doktor, czym jest nietolerancja pokarmowa?
Nietolerancja pokarmowa jest to przypadłość, na którą cierpi bardzo wiele osób. Często bywa mylona z alergią pokarmową lub celiakią (tzw. chorobą trzewną o podłożu immunologicznym, polegającą na stałej i silnej nietolerancji glutenu), dlatego nie zawsze jest łatwa do rozpoznania.

Nietolerancja pokarmowa zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych. Jej rozwój spowodowany jest coraz częstszym zastosowaniem środków chemicznych w produkcji żywności. Nadwrażliwość na niektóre pokarmy jest najczęściej nabyta, pojawia się u osób w różnym wieku i ma związek z częstym przyjmowaniem antybiotyków i leków przeciwzapalnych.

Wyróżnia się dwa typy nietolerancji pokarmowej: immunologiczna i nieimmunologiczna.

Nietolerancja pokarmowa nieimmunologiczna ma związek z nadwrażliwością organizmu na pewne produkty spożywcze lub składniki pokarmowe. Jednym z najbardziej znanych przykładów nieimmunologicznej nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy i fruktozy. Po spożyciu pokarmu zawierającego laktozę, pacjenci odczuwają nieprzyjemne objawy, takie jak biegunka, zaparcia, wzdęcia, nudności itd. Objawy pojawiają się natychmiast, co czyni proces diagnostyczny łatwiejszym i bardziej efektywnym.

Wydaje się, że nietolerancja pokarmowa pochodzenia immunologicznego jest związana z produkcją uczulonych limfocytów i przeciwciał typu IgG, które pod wpływem reakcji na pokarm atakują zdrowe tkanki organizmu. Stan zapalny wywołany upośledzeniem układu odpornościowego może uaktywnić się nawet po kilku dniach od zjedzenia produktu wywołującego nietolerancję, dlatego też ta dolegliwość jest niezwykle trudna do zdiagnozowania. Pacjenci bardzo często nie są w stanie określić zależności pomiędzy spożyciem pokarmu a konkretnym objawem, dlatego też niezbędny jest długi proces diagnostyczny.

►  Jakie są objawy nietolerancji pokarmowej i jak się tę przypadłość diagnozuje?
Objawy nietolerancji pokarmowej są niespecyficzne, występują w różnych odstępach czasu oraz z różnym nasileniem.

Osoby zmagające się z nietolerancją pokarmową zmagają się między innymi z ogólnym osłabieniem, zmęczeniem, brakiem koncentracji, zaburzeniami w  funkcjonowaniu jelit (biegunki, wymioty, zaparcia), zmianami skórnymi. Dodatkowo, możemy się spodziewać bólów głowy, ciągłych zmian apetytu oraz wielu innych niespecyficznych objawów.

Przypadłości o  podłożu immunologicznym towarzyszyć mogą migreny, zespół jelita drażliwego lub fibromialgia, charakteryzująca się dolegliwościami bólowymi w obrę- bie układu ruchowego – bez uchwytnych zmian chorobowych.

Podstawą rozpoznawania nietolerancji pokarmowej jest dokładnie przeprowadzony wywiad dotyczący okoliczności występowania określonych objawów i porównanie ich wystę- powania ze spożywaniem konkretnych pokarmów.
Stosowane są także diety eliminacyjne, polegające na powstrzymaniu się od spożywania pokarmu podejrzanego o wywoływanie dolegliwości. Ich ustąpienie po wykluczeniu konkretnego składnika pokarmowego potwierdza nietolerancję. Innym narzędziem diagnostycznym są testy prowokacyjne, w których podaje się potencjalnie uczulający pokarm i obserwuje
pojawianie się objawów. Ze względu na charakter nietolerancji pokarmowej i dużą ilość składników, które mogą wywoływać niepożądane reakcje, w diagnostyce wykorzystuje się także specjalistyczne testy z krwi.

Nietolerancje laktozy diagnozuje się głównie dietą eliminacyjną. Dodatkowo można zastosować tzw. wodorowy test oddechowy, test pH kału, badanie stężenia glukozy we krwi po spożyciu laktozy oraz testy genetyczne.

►  Jak leczy się nietolerancję pokarmową?
Leczenie nietolerancji pokarmowej polega na stosowaniu diety eliminacyjnej i eliminacyjno-rotacyjnej.

Dieta eliminacyjna jest podstawą leczenia nietolerancji nieimmunologicznej (nietolerancji laktozy), natomiast dieta eliminacyjno-rotacyjna jest stosowana w  przypadku nietolerancji immunologicznej wywołanej przeciwciałami.

Warto jednak zauważyć, że nadwrażliwość immunologiczna na pokarm, której geneza związana jest z formowaniem przeciwciał, jest w dalszym ciągu mało zrozumia- łą jednostką chorobową, podlegającą wielu badaniom i zmianom.

Mimo istnienia wielu prac naukowych na ten temat, immunologiczna alergia pokarmowa pozostaje zagadką z punktu widzenia
medycyny praktycznej.

►  Jak objawia się alergia pokarmowa i jak się tę przypadłość diagnozuje?
Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego. Alergenem w alergii pokarmowej jest składnik diety, objawy alergii pokarmowej występują po jego spożyciu.

Alergia pokarmowa nie ma nic wspólnego z immunologiczną nietolerancją pokarmową. W tym przypadku mamy do czynienia ze ściśle określoną jednostką chorobową, która występuje w praktyce medycznej od wielu lat.

Podstawą procesu chorobowego jest nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego. W skrócie – układ immunologiczny produkuje przeciwciała IgE przeciwko składnikom pokarmowym, które zwykle nie stanowią zagrożenia dla organizmu. Geneza tej choroby jest identyczna z alergiami środowiskowymi czy uczuleniem na jad pszczół.

Czas pomiędzy spożyciem alergenu a wystąpieniem objawów bywa różny – objawy alergii mogą wystąpić od kilku sekund do nawet kilku godzin po spożyciu alergenu. Z tego powodu wykrycie alergenu w przebiegu alergii pokarmowej nie jest zadaniem łatwym. Objawy alergii pokarmowej są różnorodne. Do typowych zalicza się: swędzenie jamy ustnej, pokrzywki, obrzęk ust i gardła, duszności, nudności i  wymioty. Najłatwiej podzielić objawy ze względu na narządy i układy, których dotyczą:
• układ pokarmowy (biegunka, wymioty,
ostry ból brzucha);
• układ nerwowy (bóle głowy, zaburzenia przytomności);
• układ sercowo-naczyniowy (spadek ciśnienia);
• układ oddechowy (katar, astma oskrzelowa).

Dodatkowo obserwuje się zmiany skórne (swędzenie i zaczerwienienie skóry).

Groźnym powikłaniem alergii pokarmowej może być wstrząs anafilaktyczny, czyli gwał- towna i bardzo szybko postępująca, zagrażająca życiu reakcja na alergen. Objawy wstrząsu anafilaktycznego to m.in.: duszność, świszczący oddech, bóle brzucha, bardzo niskie ciśnienie tętnicze, przyspieszony rytm serca, zaczerwienienie twarzy oraz różne zmiany skórne.

Wstrząs anafilaktyczny jest tzw. stanem nagłym, który wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, czyli podania epinefryny lub zastosowania intubacji, jeśli pacjent ma bardzo zaawansowane problemy z oddychaniem i niski poziom tlenu we krwi.

►  Czym jest celiakia i jakie są objawy tej choroby?
Celiakia jest chorobą genetyczną. Jest to choroba przewlekła, która może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji. Jej istotą jest nietolerancja glutenu, a dokładniej mówiąc składnika glutenu – gliadyny. Nasz organizm nie jest w stanie przetworzyć tego składnika w  związku z  agresywną reakcją immunologiczną. Po pojawieniu się glutenu w naszym organizmie, układ odpornościowy wytwarza liczne przeciwciała (IgA i IgE), które nie tylko „atakują” cząsteczki glutenu, ale
również komórki naszego organizmu. Konsekwencją tej choroby jest zniszczona bariera pomiędzy jelitem a krwią. Nabłonek jelita ulega spłaszczeniu i zniekształceniu, w  wyniku czego mamy problemyz  wchłanianiem niezbędnych substancji  tłuszczów, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (ADEK), żelaza czy kwasu foliowego.

Proces chorobowy prowadzi do wyniszczenia organizmu, utraty wagi i  przewlekłych biegunek lub zahamowania rozwoju, jeśli choroba dotyczy dziecka.

Dzieci powyżej trzeciego roku życia, które chorują na celiakię, mają zazwyczaj typowe objawy, takie jak: biegunki, wymioty, wzdęcia, jak również charakterystyczną postawąciała – powiększony, wydęty brzuch, opuszczone pośladki i  ramiona. Poza tym wolniej rosną i często cierpią na karłowatość.

Nietolerancja glutenu objawia się u  dzieci także poprzez rozdrażnienie lub brak apetytu. W  przypadku niemowlaków
celiakia najczęściej wywołuje wymioty i biegunki o  bardzo intensywnym nieprzyjemnym zapachu. Co ważne, objawy somatyczne oraz gastryczne zazwyczaj występują u dzieci bezpośrednio po spożyciu glutenu.

Ustępują w momencie wprowadzenia diety bezglutenowej.

Chorobę tę diagnozuje się na podstawie historii, wywiadu z pacjentem, badania krwi (obecność przeciwciał przeciw gliadynie
i transglutaminazie) oraz badania endoskopowego (ukazania naruszonego nabłonka jelitowego oraz spłaszczenia kosmków jelitowych).

►  Leczenie celiakii. Których składników pokarmowych należy unikać?
Celiakia wymaga stosowania przez całe życie diety bezglutenowej. W przypadku jej nieprzestrzegania lub nieświadomego spożywania produktów zawierających nawet znikome ilości glutenu, może dojść do pogłębiającego się wyniszczenia organizmu, a w niektórych przypadkach do powstania nowotworów, np. chłoniaka jelitowego.

Produkty zawierające gluten to przede wszystkim środki spożywcze wyprodukowane na bazie pszenicy, jęczmienia, żyta i owsa.

Są to mąki, płatki zbożowe oraz kasze. Należy jednak pamiętać, że bardzo wiele produktów spożywczych zawiera gluten, pomimo braku zawartości wymienionych zbóż. Gluten jest bardzo często dodawany do produktów spo- żywczych jako środek spulchniający lub smakowy, dlatego też osoba chorująca na celiakię powinna zwrócić szczególną uwagę na etykiety umieszczone na opakowaniach.

Podstawą diety bezglutenowej są produkty otrzymywane z ryżu, kukurydzy, prosa, gryki, amarantusa oraz komosy ryżowej.

Oczywiście surowce te mogą również ulec zanieczyszczeniu glutenem podczas produkcji lub transportu, co stwarza poważne
problemy dla osób będących na diecie bezglutenowej. Dieta bezglutenowa stosowana przez długi czas może doprowadzić do niedoborów dietetycznych, dlatego też należy zasięgnąć porady lekarza lub dietetyka przed wprowadzeniem drastycznych, a jednak niezbędnych zmian w jadłospisie.