Czesław Miłosz (1911-2004) - poeta

Nie znaczy to, że nie był znany w świecie literackim. Kolega po piórze, później również laureat nagrody Nobla Josif Brodski, zaraz po jej przyznaniu Miłoszowi powiedział: "Czesław Miłosz jest bez wątpienia jednym z największych poetów naszych czasów, może największym. Stoimy wobec surowego niezłomnego ducha o takiej intensywności, że jedyne porównanie, jakie przychodzi mi na myśl, to postacie biblijne - przede wszystkim Hiob".

W uzasadnieniu werdyktu Szwedzka Akademia napisała m.in.: "Świat, który Miłosz opisuje w swojej poezji, prozie i esejach jest światem, w jakim żyje człowiek po wypędzeniu z raju - a dalej, że Miłosz jest twórcą - który z bezkompromisową jasnością oddaje los człowieka w świecie napiętych konfliktów".

Miłosz, jako trzeci Polak, po Sienkiewiczu i Reymoncie, w grudniu 1980 roku, z rąk króla Szwecji Karola XVI Gustawa, otrzymując literacką nagrodę Nobla, powiedział:

"Przyjmuję to najwyższe odznaczenie, pamiętając o wszystkich mężczyznach i kobietach, dla których jestem nie tyle jednostką, ile głosem i kimś kto należy do nich. Oni to powinni być tutaj przywołani, a pochodzę nie z jednego kraju. W pierwszym rzędzie myślę o tych, którzy przywiązani są do polskiego języka i literatury, gdziekolwiek mieszkają, w Polsce czy zagranicą; myślę również o mojej części Europy, o krajach położonych między Niemcami i Rosją, w których jutro wolności i godności wierzę; a szczególnie moje myśli zwracają się ku krajowi, gdzie się urodziłem, Litwie. Co więcej, ponieważ od dawna żyję na wygnaniu, mogę być słusznie uznany za swego przez tych wszystkich, którzy musieli opuścić swoje wioski i prowincje, czy to z powodu nędzy, czy prześladowań (...). Ani nie mogę pominąć tutaj kraju mojego nowego osiedlenia, Ameryki, gdzie nie tylko znalazłem, jak wielu przede mną, gościnność i dobrze wynagradzaną pracę, ale także przyjaźń amerykańskich poetów. (...)

Jestem częścią polskiej literatury, która jest względnie mało znana w świecie, gdyż jest niemal nieprzetłumaczalna. Porównując ją z innymi literaturami, mogłem ocenić jej niezrównaną dziwaczność. Jest to rodzaj tajnego bractwa mającego własne obrzędy obcowanie z umarłymi, gdzie płacz i śmiech, patos i ironia współistnieją na równych prawach. (...) Pozostaje mi nadzieja, że zaszczyt, jakim mnie łaskawie obdarzyła Szwedzka Akademia pośrednio wynagradza tych, którzy prowadzili moją rękę i których niewidzialna obecność podtrzymywała mnie w trudnych chwilach".

Czesław Miłosz urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Litwie, nieopodal Wilna. Studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim im. Stefana Batorego, gdzie wcześniej nauki pobierał Adam Mickiewicz. Nagrodę Nobla Miłosz otrzymał w 50-lecie jego debiutu poetyckiego. W 1930 roku "Alma Mater Vilnensis", pismo Uniwersytetu wileńskiego, opublikowało jego wiersz "Kompozycja", kiedy był studentem II roku prawa. W roku 1933 w Wilnie ukazał się jego pierwszy tomik poetycki "Poemat o czasie zastygłym", a trzy lata później tomik "Trzy zimy". Przed wojną przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w dziale literackim Polskiego Radia. W czasie okupacji hitlerowskiej brał czynny udział w podziemnym życiu literackim, wówczas ukazał się jego tom wierszy, a wespół z Jerzym Andrzejewskim antologia poezji "Pieśń niepodległa".

Po wojnie, w roku 1945, wydany został tom jego wierszy "Ocalenie" w Wydawnictwie Czytelnik. W grudniu 1945 roku Miłosz wyjechał do Stanów Zjednoczonych, najpierw do konsulatu w Nowym Jorku, a później został przeniesiony jako attache kulturalny do Waszyngtonu. W 1950 roku, po krótkim pobycie w Polsce, wyjechał do Paryża, gdzie był I sekretarzem ambasady. Pod koniec tego roku, gdy przyjechał do Warszawy, odebrano mu paszport. Dzięki wstawiennictwu ówczesnego ministra spraw zagranicznych Zygmunta Modzelewskiego u Bolesława Bieruta, otrzymał paszport i na początku 1951 roku wyjechał do Paryża. 1 lutego zwrócił się do władz francuskich o azyl polityczny.

Od tego czasu Miłosz przebywa na emigracji. Najpierw we Francji, a od 1960 roku w Stanach Zjednoczonych, gdzie na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley był wykładowcą literatur słowiańskich.

Miłosz był niezwykle płodny, oprócz pracy na uniwersytecie wydał ponad dwadzieścia książek (powieści, zbiory esejów i wierszy oraz tłumaczenia i książki o literaturze), m.in.: "Zniewolony umysł", "Zdobycie władzy", "Dolina Issy", "Rodzinna Europa", "Człowiek wśród skorpionów", "Widzenie nad zatoką San Francisco", "Ziemia Ulro", "Ogród nauk", które ukazywały się głównie w Instytucie Literackim w Paryżu i w londyńskiej Oficynie Poetów i Malarzy. W tym czasie twórczość Miłosza była zakazana w Polsce. Przez ponad trzydzieści lat nic nie ukazało się w oficjalnych wydawnictwach. Większość jego książek docierało z Zachodu. Były wydawane w podziemnych wydawnictwach. Sytuację zmieniła dopiero nagroda Nobla, po której zaczęły się ukazywać w oficjalnych wydawnictwach.

Po otrzymaniu nagrody Nobla kontakty Miłosza z Polską zaczęły się zacieśniać. Coraz częściej odwiedzał Polskę. W 1989 roku odebrał godność doktora honoris causa Uniwersytetu Jagielońskiego w Collegium Maius, w obecności premiera Tadeusza Mazowieckiego i kardynała Franciszka Macharskiego, przyznaną przez Senat uczelni jeszcze we wrześniu 1981 roku.

Na pomniku ofiar Gdańska 1970 roku, w stoczni gdańskiej, jest cytat z wiersza Miłosza: