Sytuacja mniejszości polskiej na Ukrainie

Sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Szymon Sękowski vel Sęk podkreślił, że Polacy na Ukrainie ze względów historycznych i geograficznych są grupą szczególnego zainteresowania ze strony polskich władz. Jak mówił, do mieszkających na Ukrainie Polaków płynie z Polski szeroki strumień pomocy, wydawanych jest też bardzo wiele Kart Polaka dla osób z polskimi korzeniami. Zdaniem wiceministra Sękowskiego vel Sęka najbardziej niepokojącą kwestią jest wdrażana na Ukrainie reforma edukacji, która może pogorszyć sytuację szkół z polskim językiem nauczania, działających obecnie na Ukrainie. Łącznie na Ukrainie funkcjonują 522 polskie szkoły, w których kształci się ponad 66 tysięcy uczniów. Minister poinformował, że rządy obu krajów pracują nad umową, która miałaby dotyczyć polskiej oświaty na Ukrainie i ukraińskiej w Polsce. Szymon Szynkowski vel Sęk ocenił także, że kluczowym zadaniem na najbliższe lata jest budowa Centrum Kultury Polskiej i dialogu Europejskiego „Dom Polski” we Lwowie.

Pełnomocnik rządu do spraw Polonii i Polaków za granicą Jan Dziedziczak zwrócił uwagę, że młodzi Polacy z zachodniej Ukrainy wyjeżdżają do Polski, w związku z tym zauważalny staje się problem sukcesji pokoleniowej w polskich organizacjach, w których obecnie dominują osoby starsze. Poinformował, że podjął rozmowy z przedstawicielami resortu nauki i edukacji, a także z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej na temat stworzenia systemu stypendialnego dla młodych Polaków, zaangażowanych w działalność Polonii, którzy po odbyciu studiów w Polsce pozostaliby na Ukrainie.

Dyrektor Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Jan Badowski omówił obszary wsparcia w konkursie „Polonia i Polacy za granicą 2021”, z którego środki przeznaczone zostały m.in na inicjatywy edukacyjne czy media polonijne. W ramach obszaru edukacji zapewniono utrzymanie tzw. szkół sobotnich, dofinansowano także różne inicjatywy edukacyjne, takie jak m.in. konkursy, olimpiady języka polskiego czy inicjatywy kulturalne dla uczniów. Obecnie trwają prace nad „Bonem pierwszaka” – zgodnie z planem na początku września uczniowie pierwszych klas szkół polskich na Ukrainie mają otrzymać wyprawki szkolne, podobnie jak w latach ubiegłych. Dyrektor Badowski poinformował, że w obszarze mediów najistotniejsze wsparcie uzyskał „Kurier Galicyjski”, środki przeznaczono także na profesjonalizację i wsparcie polskich wydawnictw na Ukrainie, także pod kątem ich cyfryzacji i prowadzenia portali w nowoczesnej formule. Udzielono też wsparcia organizacjom oraz dofinansowano szkolenia dla młodych liderów, którzy w przyszłości przejmą odpowiedzialność za organizacje polskiej mniejszości na Ukrainie. Wsparciem zostały objęte organizacje polonijne, działalność kulturalna i charytatywna, pieniądze przeznaczone zostały także na organizację konkretnych wydarzeń. „W sumie wnioskowana kwota wynosi ok. 12 mln zł, z czego prawie 9 mln zostało rozdysponowanych” – poinformował dyrektor Badowski.

Sytuację oświaty polskiej na Ukrainie i działania rządu na rzecz jej wsparcia przedstawiła dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej w Ministerstwie Edukacji i Nauki Monika Poboży. Poinformowała, że nauczanie języka polskiego jest realizowane w trzech formułach – w ramach szkolnictwa w systemie oświaty ukraińskiej, szkolnictwa społecznego oraz w szkole polskiej przy Ambasadzie RP w Kijowie. Na Ukrainie funkcjonują obecnie 522 polskie szkoły, w których kształci się ponad 66 tysięcy uczniów. Nauczaniem języka polskiego w szkolnictwie państwowym objętych jest przeszło 50 tysięcy uczniów w 317 szkołach, w tym w 7 szkołach z polskim językiem nauczania, w 3 szkołach działających jako szkoły mniejszości narodowej, a także w 204 szkołach społecznych kształcących ponad 16 tysięcy uczniów. W szkole polskiej przy ambasadzie w Kijowie uczy się 105 uczniów. W odniesieniu do kwestii reformy oświatowej na Ukrainie dyrektor Poboży podkreśliła, że MEiN oczekuje od strony ukraińskiej utrzymania specjalnego statusu polskiego szkolnictwa na Ukrainie i zapewnienia dalszego funkcjonowania szkół polskiej mniejszości. Za niepokojące MEiN uznaje również wprowadzany zgodnie z reformą obowiązek rejonizacji nauczania, co utrudni przyjmowanie do polskich szkół uczniów polskiego pochodzenia spoza danego obwodu.

W zakresie wymiany akademickiej i naukowej, szereg programów prowadzonych jest przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej (NAWA). Z programów tych mogą korzystać obywatele Ukrainy, w tym także Polacy i osoby polskiego pochodzenia. Dla Polonii przeznaczony jest m.in Program im. gen. Andersa, w ramach którego młodzież polskiego pochodzenia może studiować w Polsce i uzyskać stypendium w kwocie ok. 1500 zł miesięcznie. NAWA prowadzi też program „Lektorzy”, w ramach którego udzielane są roczne lub dwuletnie stypendia lektorom języka polskiego, w tym lektorom z uczelni na Ukrainie. NAWA organizuje też letnie kursy języka i kultury polskiej dla cudzoziemców oraz wspiera studiowanie na kierunkach polonistycznych w Polsce przez osoby polskiego pochodzenia.

Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Dariusz Bonisławski zadeklarował, że stowarzyszenie będzie nadal udzielało wsparcia organizacjom i ośrodkom nauczania języka polskiego i popularyzacji polskiego dziedzictwa kulturowego na Ukrainie, a także wesprze działania misji medycznej, bardzo potrzebne zwłaszcza obecnie. Jak poinformował prezes zarządu Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” Mikołaj Falkowski, dzięki środkom uzyskanym z dotacji Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu fundacja w 2020 r. zakończyła renowację nagrobków i posadzki w Katedrze Łacińskiej we Lwowie, a także renowację sarkofagu bł. Jakuba Strzemię w Haliczu. Fundacja wsparła również działania związane z restytucją dawnego klasztoru dominikańskiego i utworzenie Muzeum Martyrologii Polsko-Ukraińskiej w Kamieńcu Podolskim. Działania te wcześniej finansowano z budżetu Senatu. Prezes Fundacji „Wolność i Demokracja” Lilia Luboniewicz przekazała senatorom informację o wsparciu fundacji dla polskich mediów na Ukrainie, która obejmuje 12 tytułów prasowych, m.in. „Kurier Galicyjski”, „Monitor Wołyński”, „Słowo Polskie” czy „Dziennik Kijowski”, 5 audycji radiowych, 2 programy telewizyjne i 12 portali internetowych. Działania fundacji mają na celu profesjonalizację tych mediów, ich uatrakcyjnienie i podniesienie jakości. Fundacja wspiera także działalność edukacyjną oraz opiekuje się polskimi miejscami pamięci - w tym m.in. Cmentarzem Obrońców Lwowa, Kwaterą Powstańców Styczniowych, czy Kwaterą Obrońców Kresów Wschodnich na Cmentarzu Janowskim we Lwowie.

W dyskusji senator Stanisław Gogacz pytał o przyszłość szkół z polskim językiem nauczania na Ukrainie po wprowadzeniu ukraińskiej reformy oświatowej oraz prosił o pomoc w przewożeniu przez granicą transportów z darami. Senator Halina Bieda przekazała przedstawicielowi MSZ podziękowania dla polskiego konsulatu w Stryju za pomoc w zorganizowaniu punktu pomocy medycznej w tym mieście. Przewodniczący komisji Kazimierz Michał Ujazdowski zobowiązał natomiast przedstawicieli MEiN oraz MSZ do poinformowania komisji o rezultatach negocjacji z rządem Ukrainy dotyczących umowy w w sprawie szkół z nauczaniem języka lub w języku polskiej mniejszości narodowej na Ukrainie oraz szkół z nauczaniem języka lub w języku ukraińskiej mniejszości narodowej w RP.