Biuletyn Instytutu Józefa Piłsudskiego - Maj 2013

Blog
Polecamy najnowsze artykuły w naszym Blogu archiwistów i bibliotekarzy. Można się tam dowiedzieć, dlaczego Iza, Zosia i Atom to najważniejsze osoby w polskich archiwach, a także na ilu dyskach zmieści się las z 50 tysięcy drzew (zamienionych na papier i zadrukowanych). Co roku polonijne instytuty, archiwa, biblioteki i towarzystwa organzują konferencje naukowe (i my tam będziemy). Dla zainteresowanych sprawami technicznymi archiwistyki polecamy wstęp do standardów metadanych. W Blogu znajdziecie też informacje o nowo otwartej (18 kwietnia 2013) Publicznej Bibliotece Cyfrowej, a także podstawowe informacje dla osób, które chciałyby zbudować osobiste archiwum dokumentów, zdjęć, mediów itp. dla swoich dzieci i wnuków. Zapraszamy!

Samodzielna Placówka Wywiadowcza ESTEZET 1941-1945 online
Przedstawiamy archiwum jednego z mniej znanych rozdziałów polskiej historii okresu II wojny światowej - Samodzielnej Ekspozytury Wywiadowczej „Estezet” Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza, która w ostatnim czasie została umieszczona online. Powstanie ekspozytury o nazwie "Estezet" w Nowym Jorku uzgodnione zostało w sierpniu 1941 r., kiedy to podpisana została również wstępna umowa na temat współpracy wywiadowczej pomiędzy służbami polskimi i amerykańskimi. Placówka działała pod przykrywką w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku.

Losy tej kolekcji archiwalnej są bardzo tajemnicze. Akta placówki "Estezet" zostały zabezpieczone przez jej pracownika majora Mariana Chodackiego. W 1945 r., po cofnięciu uznania Rządowi RP na emigracji, mjr Chodacki przekazał kolekcję siostrom zakonnym ze zgromadzenia The Holy Family of Nazareth w Filadelfii. Mjr Chodacki był znaną postacią w świecie Polonii nowojorskiej, a w latach 1949 - 51 był dyrektorem Instytutu Piłsudskiego. Prawdopodobnie wtedy postanowił, że uratowane przez niego archiwalia powinny kiedyś stać się własnością Instytutu. 16 grudnia 1949 r. napisał: W wypadku mej śmierci przekazuję Instytutowi J. Piłsudskiego w New Yorku akta i dokumenty znajdujące się pod moją opieką, częściowo jako depozyty, częściowo uratowane w marcu 1945 roku w przewidywaniu rozwoju wypadków.

Major Chodacki obmyślił skomplikowany system wydobycia archiwaliów od sióstr zakonnych na wypadek swojej śmierci. Potrzebne było hasło słowne, adres i poświadczenie odbioru. Te elementy zostały przekazane na osobnych kartkach różnym osobom, które w wypadku śmierci Chodackiego miały je przekazać władzom Instytutu. Major Chodacki przekazał te archiwa do Instytutu w 1959 r - wiele lat przed swoją śmiercią, która nastąpiła 26 czerwca 1975 r.

Samodzielna Ekspozytura Wywiadowcza “Estezet” swoim zasięgiem obejmowała: Stany Zjednoczone, Kanadę, Brazylię, Argentynę, Chile, Paragwaj, Urugwaj, a także Peru oraz Boliwię i posiadała placówki w innych miastach Stanów Zjednoczonych, jak również w wymienionych krajach. Głównymi zadaniami placówki były: obserwacja sytuacji wojskowej i politycznej krajów obu Ameryk, stanu i rozwoju Polonii, agitacji i penetracji komunizmu ze specjalnym uwzględnieniem jego stosunku do Stanów Zjednoczonych i Kanady oraz spraw polskich, a także stanu, rozwoju i postawy towarzystw ukraińskich oraz analiza prasy mniejszościowej (polskiej, niemieckiej, ukraińskiej, czeskiej, słowackiej, litewskiej i żydowskiej).

Najciekawszą jej część stanowią materiały, które przedstawiają organizację sieci placówek wywiadowczych na świecie ze szczególnym uwzględnieniem Ameryki Północnej i Południowej, i jest ona udostępniona jest online. Duży fragment kolekcji stanowią materiały współpracy z amerykańskim FBI oraz Foregin Economic Administration oraz z Anglikami. Dla badacza interesujące mogą być także materiały będące dziennikiem działań i obserwacji amerykańskiej rzeczywistości przez nowojorską placówkę w latach 1944-1945. Dalsze części kolekcji będą udostępniane online w miarę możliwości. Całe archiwum jest dostępne dla badaczy na miejscu w Instytucie.

Archiwum zostało zdigitalizowane dzięki pomocy Instytutu Pamięci Narodowej, którego archiwiści pracowali w Instytucie Piłsudskiego oraz w IPN. Kolekcja została zeskanowana w Nowym Jorku, a opracowywana jest w Warszawie. Jesteśmy szczególnie wdzięczni Andrzejowi Pieczunce z IPN za pomoc w organizacji pracy i nadzór nad jej wykonywaniem.

Zapraszamy do odwiedzenia! Prosimy również wszystkich korzystających o wypełnianie Ankiety użytkownika. Dane z ankiety pozwolą nam na lepsze spełnianie oczekiwań naszych gości Internetowych.

Pokazy filmowe
W dniu 10 kwietnia, w rocznicę tragedii smoleńskiej, pokazano dwa filmy dokumentalne: Córka, scenariusz i reżyseria Maria Dłużewska oraz Janusz Kurtyka scenariusz i reżyseria Mirosław Jabłoński. Spotkanie rozpoczęło się chwilą ciszy dla upamiętnienia ofiar tej tragedii.

Córka to film o Marcie Kaczyńskiej, która 6 dni po tragedii smoleńskiej zdecydowała się na szczerą, otwartą i wzruszającą rozmowę o swoich rodzicach, o próbie uporania się z wielką tragedią, jaka ją spotkała. We wspomnieniu, pakując rzeczy i pamiątki pary prezydenckiej, opowiada o najbardziej osobistych wydarzeniach z ich życia. Janusz Kurtyka to znakomity film dokumentalny o byłym prezesie IPN, w którym, między innymi, zobaczyliśmy fragmenty dotyczące jego wizyty w USA i w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Janusza Kurtykę wspominają znajomi, przyjaciele i współpracownicy.

Poruszeni tymi filmami goście dziękowali za zorganizowanie tego wyjątkowego spotkania.

Wizyta przedstawicieli Instytutu Pamięci Narodowej
9 kwietnia Instytut odwiedziła delegacja z IPN: wiceprezes Agnieszka Rudzińska oraz Anna Piekarska, zastępca dyrektora Biura Edukacji Publicznej. Goście zapoznali się z działalnością i zasobami Instytutu. Podczas spotkania omawiano wzajemną współpracę.

Rozmowy toczyły się wokół rocznicy ujawnienia mordu w Katyniu w związku z wystawą Zagłada polskich elit. Akcja AB – Katyń prezentowaną przez IPN w dniach 9–18 kwietnia 2013 r. na Columbia University w Nowym Jorku, przygotowaną przez Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. Wystawa opowiada o eksterminacji Polaków przez okupantów - niemieckiego i sowieckiego w pierwszych latach II wojny światowej, w okresie bliskiego współdziałania okupantów ze sobą w latach 1939–1941. Zjawisko to ukazane zostało na przykładzie dwóch, zakrojonych na szeroką skalę, zbrodniczych akcji: Zbrodni Katyńskiej oraz akcji AB, przeprowadzonych wiosną 1940 r. W ich efekcie pozbawione zostały życia tysiące przedstawicieli polskiej inteligencji i elit państwowych.

Spotkanie z dr Jerzym Porębskim
7 kwietnia Instytut odwiedził dr Jerzy Porębski, badacz oceanografii biologicznej, autor, kompozytor i wykonawca ballad morskich i żeglarskich. Towarzyszyła mu żona Helena. Po Instytucie gości oprowadziła Jolanta Szczepkowska. Pan Jerzy zaśpiewał kilka swoich utworów akompaniując sobie na fortepianie. To było niezwykle miłe spotkanie.

Lekcja historii w Galerii Instytutu
27 kwietnia w Galerii Instytutu odbyła się lekcja historii, w której uczestniczyli uczniowie klas siódmych z Polskiej Szkoły Dokształcającej im. Zbigniewa Herberta działającej w Copiague, NY. Lekcja dotyczyła postaci Józefa Piłsudskiego i odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. Spotkanie ilustrowane było filmem o działalności Instytutu oraz filmem dokumentalnym dotyczącym Bitwy Warszawskiej z sierpnia 1920 r.

Uczniowe wzięli udział w grze edukacyjnej, polegającej na odczytywaniu materiałów źródłowych przechowywanych w Instytucie, takich jak materiały drukowane, zdjęcia i dokumenty.

Mamy nadzieję, że lekcja historii w otoczeniu polskich dzieł sztuki i oryginalnych dokumentów na długi czas zapadnie w pamięć uczniów i nauczycieli. W podziękowaniu, nauczycielka Dorota Bakuła w imieniu szkoły im. Zbigniewa Herberta, złożyła dotację na działalność Instytutu.

Spotkanie Grupy Młodych
W związku z obchodami 222 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja odbyło się spotkanie, które poświęcone było rozbiorom Polski. Wykład Polityczne uzasadnienie rozbiorów Polski był zaprezentowany przez Pawła Wojdyłę, studenta historii i dziennikarstwa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, który opowiadał m. in. w jaki sposób doszło do rozkładu suwerenności Polski, co je spowodowało i co uzasadniało interwencję zaborców. Wykład był bardzo ciekawy i otworzył gorącą dyskusję wśród uczestników spotkania.

Donacja upamiętniająca Aleksandra Frejszmidta
27 kwietnia Instytut odwiedzili przyjaciele zmarłego niedawno w Kanadzie Aleksandra Frejszmidta, którego spuścizna została przekazana do nas w grudniu ubiegłego roku. Stephen Glogowski wraz z żoną, córką i zięciem spotkali się z prezesem dr. Magdą Kapuścińską i dyrektorem dr Iwoną Korgą. Rozmowa dotyczyła historii i działalności naszej placówki. Dr Korga oprowadziła gości po galerii.

Stefan Glogowski, na prośbę matki, przekazał pokaźną donację na Instytu (10 tysięcy dolarów), aby upamiętnić Aleksandra Frejszmidta, długoletniego członka Instytutu. Jesteśmy bardzo wdzięczni za ten dar.

Inne donacje
Dziękujemy także wszystkim innym osobom za wsparcie finansowe i rzeczowe. Szczególnie dziękujemy państwu Zbigniewowi i Elżbiecie Darżynkiewiczom za szczodrą donację.

Twórcy Instytutu
Franciszek Januszewski (1886 - 1953)
Do Stanów Zjednoczonych wyemigrował w 1907 r., zagrożony aresztowaniem za działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej. Wchodził w skład delegacji Komitetu Obrony Narodowej, która w połowie grudnia 1919 r. złożyła na ręce Józefa Piłsudskiego sprawozdanie z działalności za lata 1912-1919. W 1930 r. został właścicielemDziennika Polskiego. Działacz Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia. Wyróżniał się ofiarnością na cele kulturalne, jako inicjator i sponsor wystawy sztuki polskiej w Detroit Museum of Art w 1943 r. Wspierał materialnie wiele organizacji charytatywnych. Jeden z największych donatorów Instytutu. Jego pierwszy prezes (1943 - 1944), ponownie wybrany na tę funkcję w 1951 r. Odznaczony Orderem Polonia Restituta.

Informacje Instytutu Piłsudskiego w Londynie
12 maja 2013 r. o godz 10.30, w kościele pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli zostanie odprawiona w intencji Józefa Piłsudskiego uroczysta msza święta.

Quiz
Pytanie z poprzedniego biuletynu:
Kiedy i w jakich okolicznościach Józef Piłsudski zgolił brodę?
Ignacy Mościcki w Autobiografii szczegółowo opisywał okoliczności pierwszego od powrotu z Syberii pozbycia się przez marszałka wąsów i brody podczas wizyty w Wielkiej Brytanii 20 sierpnia 1896 r. Wyjazd Piłsudskiego z Londynu odbył się z największą konspiracją. Bezpośrednio przed udaniem się na dworzec kolejowy ogolił się, a charakterystyczne brwi jego zostały przystrzyżone. Zmieniło to całkowicie jego wygląd". Według kronikarza życia marszałka Wacława Jędrzejewicza Piłsudskiego golił zresztą sam Mościcki, który przez jakiś czas pracował w Londynie jako fryzjer. Wiadomo, że po przyjeździe do kraju Piłsudski ponownie nosił brodę. Ostatecznie zgolił ją w Nowym Sączu 14 grudnia 1914 r. Pod tą datą Jędrzejewicz notował: Wzbudziło to powszechne poruszenie w brygadzie.

Nadesłano kilka prawidłowych odpowiedzi. Nagrodę wylosował Piotr Stanek z Opola.

Nowe pytanie
W tym roku mija siedemdziesiąt lat od ujawnienia światowej opinii o odnalezionych w Katyniu masowych grobach zamordowanych polskich oficerów. Choć „doły śmierci” znajdowały się też w Miednoje, Piatichatkach, Bykowni oraz innych wciąż nieznanych miejscach, prawdopodobnie w Kuropatach, masowe mordy polskich oficerów w 1940 r. nazywa się Zbrodnią Katyńską.

Proszę odpowiedzieć na pytanie, gdzie w Stanach Zjednoczonych znajduje się pierwszy stojący w przestrzeni miejskiej pomnik upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej oraz kto jest jego autorem i kiedy odbyło się odsłonięcie monumentu?

Uwaga: Przy nadsyłaniu odpowiedzi prosimy podawać adres korespondencyjny, aby można było wysłać nagrodę. Spośród otrzymanych prawidłowych odpowiedzi rozlosujemy jedną nagrodę.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce jest niezależną placówką o profilu historycznym, jednym z największych polskich i polonijnych archiwów poza granicami kraju, posiadającym zbiory dokumentów, zdjęć, obrazów, medali i innych pamiątek, a także bibliotekę. Aby uzyskać więcej informacji odwiedź nasza stronę www.pilsudski.org.

Poprzednie numery Biuletynu dostępne są na stronie Instytutu, gdzie można również zamówić subskrypcję. Jeśli chcesz włączyć się do prac Instytutu, zostań jego członkiem albo wolontariuszem . Instytut utrzymuje się z donacji i darowizn, jesteśmy wdzięczni za każdą pomoc.

Apelujemy o przekazywanie do Instytutu Piłsudskiego pamiątek rodzinnych, korespondencji i innego rodzaju zbiorów archiwalnych. Instytut potrzebuje także wolontariuszy do pomocy w działalności, opracowywaniu zbiorów, digitalizacji, kwerendach itp.

Pilsudski Institute of America
180 Second Avenue
New York, NY 10003
USA